Những tiến bộ vượt bậc trong hiến định về quyền con người của bản Hiến pháp mới

QĐND - Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (sửa đổi) với các hiến định mang tính đổi mới đột phá về quyền con người đã và đang được triển khai thi hành tích cực, góp phần thúc đẩy sự phát triển của đất nước. Thế nhưng, đây đó vẫn có những ý kiến chủ quan, phiến diện, chụp mũ rằng “bản Hiến pháp mới là “bước thụt lùi của lịch sử”, “không tuân thủ các công ước quốc tế quyền con người…”. Báo Quân đội nhân dân đã ghi nhận ý kiến của một số chuyên gia, nhà nghiên cứu về quyền con người bác bỏ những định kiến sai lầm này…

Một bước tiến rất xa về quyền con người

Tại cuộc Hội thảo “Triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013 - Rà soát pháp luật, bảo đảm các quy định của Hiến pháp về quyền con người” do Bộ Tư pháp tổ chức gần đây, nhiều chuyên gia đã khẳng định, phân tích rất rõ tiến bộ vượt bậc của các hiến định về quyền con người trong Hiến pháp. Ông Nguyễn Khánh Ngọc, Thứ trưởng Bộ Tư pháp khẳng định: “Hiến pháp mới có một bước tiến rất xa so với các bản Hiến pháp trước đây về quyền con người, thể hiện sâu sắc chủ trương, đường lối của Đảng ta, Nhà nước ta. Toàn bộ tinh thần của Hiến pháp 2013 là Hiến pháp của con người, vì con người, phục vụ con người. Cách tiếp cận mới rất mạnh mẽ, hiện đại. Hiến pháp đã khẳng định quyền con người là quyền đương nhiên và chỉ có thể bị hạn chế bởi 4 lý do: An ninh quốc phòng, trật tự an toàn xã hội, đạo đức, sức khoẻ cộng đồng. Tất cả những vấn đề liên quan đều phải nâng cấp, điều chỉnh bằng luật chứ không dừng ở pháp lệnh. Hiện nay, quyền con người không thể bị hạn chế bởi các quy định của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền mà phải nâng cấp bằng luật”.

Vẫn theo ông Nguyễn Khánh Ngọc, việc thực thi bảo đảm quyền con người không còn chỉ “trên giấy” như một số luận điệu chống phá thường nêu mà đã được Thủ tướng Chính phủ triển khai nhanh chóng, mạnh mẽ, chỉ đạo Bộ Tư pháp rà soát 180 văn bản pháp luật, lấy ý kiến của 21 bộ ngành để sửa đổi, hoàn thiện hành lang pháp lý liên quan tới quyền con người.

Hiến pháp đã quy định rất mạnh mẽ phải bảo đảm quyền con người bằng cách “công nhận, ghi nhận, bảo đảm”. Ghi nhận rồi thì cơ chế bảo đảm phải rất lớn. Cho nên không chỉ sửa đổi, bổ sung, ban hành văn bản pháp luật mà phải chú ý đến cơ chế bảo đảm. Toàn bộ hệ thống pháp luật dưới Hiến pháp đều phải nhằm vào thực thi Hiến pháp.

Cũng tại hội thảo này, là một chuyên gia nhiều năm nghiên cứu về nhân quyền, PGS. TS Phạm Hữu Nghị (Viện Nhà nước và Pháp luật) đã phân tích về “Bộ đôi công ước quốc tế về nhân quyền” nổi tiếng. Đó là Công uớc quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (1948) và Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (1966). Nhiều người khi công kích nước ta không bảo đảm quyền con người thường viện dẫn do hệ thống pháp luật không tuân thủ hai công ước này. Tuy nhiên, theo PGS.TS Phạm Hữu Nghị thì Hiến pháp và các văn bản pháp luật ở nước ta đã tôn trọng và thể hiện đúng tinh thần công ước quốc tế, thậm chí còn “mở” hơn. Ví dụ như quy định về Quyền tự do lập hội theo Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị ở Điều 22 đã nêu rất rõ: “Mọi người có quyền tự do lập hội với những người khác, kể cả quyền lập và gia nhập các công đoàn để bảo vệ lợi ích của mình. Việc thực hiện quyền này không bị hạn chế, trừ những hạn chế do pháp luật quy định và là cần thiết trong một xã hội dân chủ, vì lợi ích an ninh quốc gia, an toàn và trật tự công cộng, và để bảo vệ sức khoẻ hoặc đạo đức của công chúng hay các quyền và tự do của người khác. Điều này không ngăn cản việc đặt ra những hạn chế hợp pháp trong việc thực hiện quyền này đối với những người làm việc trong các lực lượng vũ trang và cảnh sát”. Đi liền với quyền tự do thực hiện các quyền liên quan tới nhân quyền, các quy định về hạn chế cũng rất phổ biến trong hai công ước quốc tế. Thậm chí, ở mức cao hơn, ngoài quy định hạn chế, công ước quốc tế còn quy định tạm đình chỉ việc thực thi quyền trong một số điều kiện khẩn cấp đe dọa sống còn tới lợi ích quốc gia, công cộng như thiên tai, lũ lụt, chiến tranh… nhưng Hiến pháp và pháp luật nước ta còn chưa đề cập nội dung này.

“Trong một số quyền, theo công ước quốc tế, dù chưa liên quan đến quốc phòng, an ninh, sức khỏe cộng đồng nhưng đã bị hạn chế rồi. Ví dụ, quyền tự do hội họp phải kèm theo tự do hội họp hòa bình, chứ tự do hội họp mà bạo lực thì không được. Hay quyền tự do lập hội cũng không phải chỉ bị hạn chế vì lý do quốc phòng, an ninh mà còn trong nhiều trường hợp khác. Hay quyền tự do ngôn luận, nếu anh nói mà xâm phạm đến nhân phẩm cử tọa, người khác là không được. Khi nói còn phải tôn trọng đời tư của người khác hoặc bí mật quốc gia, bí mật kinh doanh…”- PGS Phạm Hữu Nghị nhấn mạnh và cho rằng những quy định hạn chế một số quyền của Việt Nam hoàn toàn phù hợp với luật pháp quốc tế, thậm chí chưa “chặt” bằng công ước quốc tế.

Đã tiếp thu từng câu, từng chữ trong các công ước quốc tế

Đó là khẳng định của PGS.TS Hoàng Thế Liên, nguyên Thứ trưởng thường trực Bộ Tư pháp, nguyên thành viên Ban Tổng kết Hiến pháp của Chính phủ và Ban Biên tập Hiến pháp sửa đổi. Trao đổi tại cuộc tọa đàm do Báo Quân đội nhân dân tổ chức gần đây, PGS Hoàng Thế Liên cho biết: “Nếu ai theo dõi về vấn đề nhân quyền, thì sẽ thấy ngay bản Hiến pháp lần này thực sự có một bước chuyển biến mới. Chúng ta đã chuyển từ thế có chỗ bị động lên chủ động trong quan tâm, giải quyết vấn đề nhân quyền”.

Khi xây dựng Hiến pháp năm 1992, hệ thống pháp luật của nước ta chưa hoàn thiện, mới có 33 luật nên tư duy lập hiến cũng có mặt hạn chế, nhiều nội dung thiên về tuyên ngôn chính trị hơn là văn kiện pháp lý. Xây dựng Hiến pháp lần này, ta đã có gần 350 văn bản luật, Hiến pháp thực sự mang tinh thần đổi mới tư duy, thực sự là một văn bản pháp luật nên có giá trị trực tiếp chứ không phải chỉ là một bản tuyên ngôn, là đạo luật cao của nhà nước pháp quyền. Bản Hiến pháp đã nghiên cứu, tiếp thu rất kỹ các tuyên ngôn, công ước quốc tế như Tuyên ngôn quốc tế về về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (1948); Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị năm 1966. Về việc một số quyền bị hạn chế, theo PGS Hoàng Thế Liên, phải được hiểu là bị hạn chế thực thi trong một số trường hợp cụ thể.

Theo Thạc sĩ Ngô Trung Thành, Vụ trưởng Vụ Pháp luật-Văn phòng Quốc hội thì trong bản Hiến pháp mới, có 8 nội dung mới và tiến bộ nổi bật về quyền con người và quyền công dân. Hiến pháp đã quy định đầy đủ, đúng đắn hơn về quyền con người và quyền công dân. Trong Hiến pháp 1992 chỉ quy định “các quyền con người được tôn trọng” nhưng trong Hiến pháp mới đã nêu rõ “các quyền con người, quyền công dân… được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật”. Hiến pháp đã bổ sung, quy định rõ hơn các quyền con người, quyền công dân như quyền sống, quyền hiến mô, bộ phận người và hiến xác, quyền sở hữu tư nhân, quyền hưởng thụ  và tiếp cận các giá trị văn hóa, quyền bảo đảm an sinh xã hội… Bên cạnh việc kế thừa, Hiến pháp mới đã xác định chính xác, đầy đủ hơn một số quyền con người, quyền công dân, đồng thời cũng đưa ra các quy định nhằm bảo đảm thực hiện đầy đủ các quyền này.

Về những quan điểm cho rằng một số hiến định về quyền con người trong bản Hiến pháp mới không phù hợp với chuẩn mực chung của quốc tế, TS Cao Đức Thái, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu Quyền con người (Học viện Chính trị-Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh) phản bác: “Tôi xin khẳng định rằng, quy định tại Chương 2, Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam hoàn toàn phù hợp với luật quốc tế và quan điểm chính trị của cộng đồng quốc tế về quyền con người”. Thậm chí, theo TS Cao Đức Thái, luật pháp quốc tế còn cho phép các quốc gia đưa ra các giới hạn quyền con người để bảo vệ chủ quyền của mình. Tại Hội nghị Quốc tế về Nhân quyền của Liên hợp quốc được tổ chức tại thành phố Viên (Áo) năm 1993 đã đưa ra quan điểm chung của quốc tế rằng, quyền con người có tính phổ quát (nằm trong các văn kiện quốc tế), nhưng quyền con người cũng có tính đặc thù về mặt lịch sử, truyền thống và văn hóa (nằm trong các văn bản pháp luật quốc gia). Các quốc gia có quyền đưa ra các giới hạn quyền con người để bảo đảm chủ quyền của mình. “Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam có đưa ra quy định giới hạn về quyền con người, quyền công dân, nhưng  những quy định này thực chất được lấy từ Công ước quốc tế về Quyền con người” - TS Cao Đức Thái khẳng định. 

NGUYÊN MINH