QĐND-
Thế giới và khu vực bước vào thập kỷ thứ hai của thế kỷ XXI với biết bao phức
tạp, rối ren. Sau những năm tháng tưởng như hưng thịnh vào đầu những năm 2000,
tới cuối thập kỷ bỗng bùng phát cuộc khủng hoảng tài chính-tiền tệ và suy giảm
kinh tế toàn cầu tồi tệ nhất trong 80 năm. Cho tới nay, kinh tế thế giới vẫn chưa
vực dậy được. Một loạt nước châu Âu tưởng như rất giàu sang bỗng đứng trước
nguy cơ vỡ nợ, thậm chí nước giàu nhất thế giới là Mỹ cũng thành "Chúa
Chổm". Sau sự lụn bại đó, kinh tế thế giới đang trải qua một cuộc đại
phẫu: Từ cơ cấu sản xuất, tiêu dùng, tài chính-tiền tệ cho tới chính sách, cơ
chế quản lý; sức mạnh các nền kinh tế và quan hệ kinh tế quốc tế đang được xếp
sắp lại... Về chính trị-an ninh, thế giới đang chứng kiến hai cuộc chiến tranh
nóng kéo dài ở I-rắc và Áp-ga-ni-xtan, sự xáo động xã hội dữ dội ở Trung Đông,
Bắc Phi, không ít cuộc khủng bố, xung đột, căng thẳng về chủ quyền lãnh thổ và
tài nguyên, kể cả trên Biển Đông; sức mạnh các quốc gia và bàn cờ quốc tế đang
chuyển dịch mạnh.
Những
diễn biến dồn dập về cường độ, rộng lớn về phạm vi, sâu sắc về ý nghĩa nói trên
cho thấy cục diện thế giới ẩn chứa rất nhiều nhân tố bất định đòi hỏi mọi quốc
gia, trong đó có nước ta, phải tỉnh táo nắm bắt, chọn lựa chính xác cách hành
xử thích hợp.
Nhìn
nhân tình thế thái mới, có lẽ nên ôn lại và vận dụng thật tốt những bài học của
nền ngoại giao Hồ Chí Minh để ứng phó với cái “vạn biến” đang diễn ra.
Trong
hơn 65 năm qua kể từ sau Cách mạng Tháng Tám, nước ta đã phải trải qua biết bao
thử thách, biết bao thời khắc hiểm nguy: Nào là thù trong giặc ngoài khi nước
Việt Nam độc lập còn trong trứng nước, nào là mấy cuộc kháng chiến chống ngoại
xâm liên tiếp và kéo dài, nào là tình thế bị bao vây cô lập hơn một chục năm
trời. Thế nhưng nhân dân ta đã vượt qua được tất thảy, trong đó có sự đóng góp
không nhỏ của hoạt động ngoại giao. Ngày nay, lực và thế của nước ta đã khác
hẳn trước, há nào không xây dựng và bảo vệ thành công đất nước? Ôn cựu, trước
hết là ôn lại và củng cố niềm tin; không có nó thì chẳng làm nên điều gì!
Niềm
tin ở đây không phải là mù quáng mà dựa trên những bài học của quá khứ, sự nhận
diện một cách khoa học, tỉnh táo hiện tại và đoán định tương lai.
Trên
chặng đường nào cũng vậy, điều then chốt là xác định cho trúng và kiên trì cái
“bất biến”, hay nói một cách khác là cái lợi ích chính yếu của đất nước. Ngày
nay, phải chăng cái “bất biến” đối với nước ta là “lợi ích kép”: Giữ vững độc
lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, đồng thời duy trì sự ổn định chính trị-xã
hội trong nước và môi trường quốc tế thuận lợi để tập trung vào nhiệm vụ trung
tâm là phát triển kinh tế-xã hội. Hai vế đó gắn bó mật thiết với nhau, tác động
qua lại và là tiền đề của nhau. Nói một cách hình tượng thì hai vế đó giống như
hai cái cánh của một con chim; gẫy cánh nào chim cũng không bay nổi.
Đối
với mọi quốc gia, lớn hay nhỏ, giàu hay nghèo, giữ vững độc lập, chủ quyền toàn
vẹn lãnh thổ luôn luôn là nghĩa vụ thiêng liêng; không bảo vệ được chúng thì
khỏi nói đến chuyện phát triển. Ngược lại, không nỗ lực tạo dựng môi trường
quốc tế thuận lợi nhất để phát triển đất nước, tăng cường sức mạnh tổng hợp của
quốc gia thì cũng không lấy đâu ra “thực lực” và không thể tạo dựng được “vị
thế” cần thiết để bảo vệ đất nước. Do đó bất luận thế nào, về phần mình, chúng
ta cần chủ động “ứng vạn biến” để bảo vệ trọn vẹn cả hai vế. Đương nhiên, làm
được như vậy không dễ vì có những nhân tố không tùy thuộc vào bản thân chúng
ta. Nhưng càng khó chúng ta càng cần huy động nguồn trí tuệ và sự khôn khéo vốn
có của trường phái ngoại giao Việt Nam mà Bác Hồ là một biểu tượng sáng ngời.
Khéo
gì thì khéo vẫn phải có thực lực cả về vật chất lẫn tinh thần, hữu hình lẫn vô
hình. Chỉ có vậy mới vận dụng được bài học kết hợp sức mạnh dân tộc với sức
mạnh thời đại. Sức mạnh dân tộc, trước hết nằm ở sức mạnh kinh tế và quốc
phòng-an ninh. Để củng cố sức mạnh ấy, đương nhiên Nhà nước gánh trách nhiệm
lớn song rất cần sự đồng lòng, nhất trí và sự đóng góp thiết thực của mỗi người
chúng ta bằng những hành động cụ thể. Lòng yêu nước lúc này cần được thể
hiện không chỉ bằng những lời nói mà trước hết trong những việc làm góp phần
làm cho dân giàu, nước mạnh.
Bên
cạnh sức mạnh vật chất, dân tộc ta vốn có những sức mạnh vô hình, nhiều khi còn
lớn hơn sức mạnh vật chất. Đó là sức mạnh chính nghĩa, truyền thống yêu nước và
tinh thần đoàn kết dân tộc. Vốn bị áp bức, đè nén, xâm lược, bao vây, nghèo
nàn, nhân dân ta luôn theo đuổi những mục tiêu chính đáng: Quyền được sống
trong điều kiện độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, được an hưởng hòa bình,
có được cuộc sống ấm no hạnh phúc, có quan hệ hợp tác hữu nghị với mọi dân tộc
trên cơ sở bình đẳng, cùng có lợi dựa trên luật pháp quốc tế. Tính chính nghĩa
của những mục tiêu theo đuổi tạo nên sức mạnh tinh thần, quy tụ ý chí toàn dân
tộc, đồng thời tranh thủ được sự đồng tình của mọi người có lương tri trên thế
giới.
Tinh
thần yêu nước cháy bỏng và khối đoàn kết dân tộc được hun đúc qua hàng ngàn năm
giữ nước, thường được thể hiện mạnh mẽ mỗi khi đất nước gặp khó khăn thử thách.
Lúc này đây, truyền thống yêu nước và tinh thần đoàn kết toàn dân tộc cần được
quy tụ vào việc bảo đảm cả hai nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Mọi hành
vi, cho dù xuất phát từ những động cơ rất trong sáng, nhưng vô hình trung tạo
ra sự phân tâm hoặc bất ổn xã hội, gây trở ngại cho việc củng cố tiềm lực,
triển khai chính sách đối ngoại đa dạng hóa, đa phương hóa đều có thể làm cho
sức mạnh dân tộc bị suy yếu, chỉ có lợi cho những người muốn thấy một nước Việt
Nam yếu và chia rẽ. Đó là chưa kể một số kẻ mưu toan “đục nước béo cò”,
lợi dụng nhiệt huyết của các tầng lớp nhân dân để phục vụ cho những tính toán
riêng của họ.
Nhân
dân ta còn có một sức mạnh khác mà không phải dân tộc nào cũng có. Đó là mối
cảm tình, sự tôn trọng của nhân dân thế giới do ý chí đấu tranh kiên cường, sự
hy sinh lớn lao và những cống hiến quý báu vào sự nghiệp độc lập dân tộc trong
quá khứ cũng như thái độ đầy trách nhiệm và những đóng góp tích cực cho hòa
bình, hợp tác và phát triển hiện nay.
Hoạt
động ngoại giao tích cực, chủ động, linh hoạt với tinh thần rộng mở và thái độ
trách nhiệm cao, ra sức đóng góp cho sự nghiệp hòa bình, hợp tác phát triển
chung của khu vực và thế giới, qua đó thu phục lòng người có thể tạo nên “sức
mạnh mềm” có lợi cho việc củng cố thế và lực của đất nước. Thực tiễn lịch sử
cho thấy, trong khi “lực” chưa mạnh đủ mức nhưng tạo được “thế” thuận lợi thì lực
sẽ được nhân lên bội phần. Trước đây đã vậy, ngày nay không khác.
Trong
hoàn cảnh hiện nay, sức mạnh thời đại thể hiện trong khát vọng của nhân dân thế
giới về hòa bình và hợp tác để phát triển, về một trật tự chính trị và kinh tế
quốc tế bình đẳng, cùng có lợi dựa trên những chuẩn mực của luật pháp quốc tế.
Xu thế toàn cầu hóa tạo nên tính tùy thuộc lẫn nhau, lợi ích đan xen. Mọi quốc
gia lớn nhỏ đều phải cân nhắc thiệt hơn trong sự hành xử của mình nếu đi ngược
lại những chiều hướng đó.
Những
ước nguyện chính đáng của nhân dân ta bắt gặp ý nguyện và xu thế chung của nhân
loại tạo nên sức mạnh to lớn, giúp nhân dân ta vượt qua những khó khăn, thử
thách mới.
Kiên
trì, nhất quán theo đuổi đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ đi liền với chính
sách đối ngoại rộng mở, đa dạng hóa, đa phương hóa là một bài học lớn nữa đem
lại thành công trên mặt trận ngoại giao. Thực tiễn mấy chục năm qua cho thấy,
ta chỉ có thể thành công nếu kiên trì đường lối độc lập, tự chủ, ra sức huy
động sức mạnh và trí tuệ của bản thân đi đôi với việc nỗ lực tranh thủ sự đồng
tình, ủng hộ quốc tế rộng rãi nhất có thể và thực thi một chính sách đối ngoại
khôn khéo, tạo dựng thế đứng cơ động, linh hoạt, không để bị lợi dụng hoặc rơi
vào thế cô lập. Mặt khác, thực tiễn cũng cho thấy, mỗi quốc gia đều có lợi ích
và tính toán riêng, do đó không phải một lần những vấn đề liên quan tới
lợi ích của nước ta đã được đem ra xếp sắp, trao đổi trên bàn cờ quốc tế. Ngày
nay, bài học này vẫn còn nguyên giá trị. Muốn tránh lặp lại tình trạng này,
không có cách nào khác ngoài việc phát huy cao độ tinh thần tự lực tự cường,
kiên định, nhất quán theo đuổi đường lối độc lập tự chủ và chính sách đa dạng
hóa, đa phương hóa.
Các
quốc gia tuy chia sẻ một số lợi ích chung song luôn có những lợi ích riêng,
nhiều khi “vênh nhau”, thậm chí trái chiều nhau, nên trong quan hệ quốc tế luôn
diễn ra quá trình vừa hợp tác vừa đấu tranh nhưng không nhất thiết lúc nào cũng
đưa tới xung đột quân sự. Quan hệ quốc tế của nước ta cũng không phải ngoại lệ.
Vấn đề chỉ là xử lý thế nào cặp quan hệ đó cho có lợi nhất đối với đất nước.
Kinh nghiệm thực tiễn cho thấy, muốn vậy cần tìm mọi cách hạn chế tới mức tối
đa những mâu thuẫn, xung khắc, đối đầu, song song với những cố gắng không mệt
mỏi thúc đẩy sự hợp tác với mọi quốc gia trong khi vẫn tự chủ, không rơi vào
thế phụ thuộc. Nếu xảy ra khác biệt, xung đột lợi ích thì con đường tốt nhất là
thông qua đối thoại, thương lượng để giải quyết; vấn đề gì liên quan tới hai
nước thì thông qua kênh song phương, vấn đề liên quan tới nhiều bên thì thông
qua kênh đa phương, kể cả các tổ chức khu vực và toàn cầu. Điều này cũng phù
hợp với xu thế đa phương trong thế giới ngày nay.
Mặt
khác cần kiên trì, khôn khéo đấu tranh bảo vệ những lợi ích chính đáng của
mình, song cố tránh đi tới xung đột trực diện gây phương hại cho yêu cầu giữ
vững môi trường quốc tế thuận lợi để phát triển và thế cơ động trong quan hệ
quốc tế. Một nét đặc sắc không chỉ về ngoại giao mà cả trong truyền thống của
dân tộc ta là tính nhân văn, luôn phân biệt rõ cái thiện, cái ác, luôn coi nhân
dân các nước xâm lược nước ta là bạn, là đồng minh và rất xa lạ với những
biểu hiện dân tộc hẹp hòi, kích động hằn thù mù quáng. Có thể nói, phương châm
“thêm bạn bớt thù” của ông cha ta tiếp tục là một công cụ hữu hiệu trong quan
hệ quốc tế ngày nay.
Nói
tóm lại, tình hình càng phức tạp chúng ta càng cần phải vận dụng nhuần nhuyễn
những truyền thống, những bài học lớn đã thu lượm được trong suốt chiều dài
lịch sử từ ngày Nhà nước Việt Nam mới ra đời đến nay. Dũng khí cần song hành
với mưu lược, nhiệt huyết cần đi đôi với sự tỉnh táo, có trái tim nóng chưa đủ
mà cần có cái đầu lạnh.
VŨ KHOAN, Nguyên Bí thư Trung ương
Đảng, nguyên Phó thủ tướng Chính phủ
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét