"Nếu
chính thể chưa thực sự tin và trọng dụng các nhà trí thức thuộc quyền của mình
mà chỉ sai khiến họ thì thật khó có trí thức lớn... Vì vậy, chỉ có phát huy dân
chủ thì đất nước mới có được các trí thức lớn. Không chỉ có trí thức lớn trong
nước mà còn có trí thức lớn Việt kiều" - Nhà sử học Dương Trung Quốc nêu ý
kiến.
Sau khi Báo CAND
đăng 4 kỳ phóng sự tư liệu “Những trí thức theo Bác Hồ về nước đi kháng chiến”,
chúng tôi đã có cuộc phỏng vấn nhà sử học Dương Trung Quốc - Phó Chủ tịch
kiêm Tổng thư ký Hội Khoa học lịch sử Việt Nam về đề tài này.
- Thưa ông,
giai đoạn từ 1946-1954, theo tiếng gọi thiêng liêng của Chủ tịch Hồ Chí Minh,
đã có khoảng 30 trí thức Việt Nam ở nước ngoài từ bỏ cuộc sống đầy đủ, về nước
góp phần tham gia cuộc kháng chiến thần thánh chống thực dân Pháp.
Trong số những
người về nước có nhiều trí thức lớn như Giáo sư Trần Đại Nghĩa, Giáo sư Trần
Hữu Tước, kỹ sư Võ Quý Huân, kỹ sư Võ Đình Quỳnh và Giáo sư Đặng Văn Ngữ, Giáo
sư Trần Đức Thảo, Giáo sư Lê Văn Thiêm, kỹ sư Lê Viết Hường sau này có người
trở thành Anh hùng Lao động, Thứ trưởng, Bộ trưởng. Đồng thời những nhà trí
thức lớn trong nước cùng “lên non theo kháng chiến” như Cụ Bùi Bằng Đoàn
(Trưởng ban Thường trực Quốc hội), Cụ Phan Kế Toại (Bộ trưởng Bộ Nội vụ), Giáo
sư Nguyễn Văn Huyên (Bộ trưởng Bộ Giáo dục), Giáo sư Nguyễn Mạnh Tường (Phó
Hiệu trưởng ĐHSP)…
Nhân dịp đầu Xuân
Nhâm Thìn, là Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, ông
có thể nói rõ thêm về bài học lịch sử của sự kiện trên?
- Nhà sử học Dương
Trung Quốc: Dù không thể liệt kê hết mọi tên tuổi, nhưng các bạn không thể
không nêu tên các nhà trí thức lớn đã theo Bác Hồ cứu nước. Đó là Cụ Huỳnh Thúc
Kháng, một vị Đại nho cùng thời với những Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh... là
bạn đồng khóa, đỗ phó bảng cùng thân phụ Bác Hồ (Cụ Nguyễn Sinh Sắc). Trong
thời điểm diễn ra cao trào Xôviết Nghệ Tĩnh (1930-1931), trên tờ báo Tiếng Dân
của mình, Cụ Huỳnh từng viết những bài bày tỏ sự không tán thành với đường lối
của những người Cộng sản. Bởi thế, buổi đầu, Cụ có ý từ chối tham chính, nhưng
nhờ cách vận động chân tình và thực tiễn cách mạng, Cụ đã nhận lời cộng tác và
được Bác gửi gắm trọng trách quan trọng bậc nhất vào buổi "dựng nước"
là Bộ trưởng Bộ Nội vụ (mà trước đó đồng chí Võ Nguyên Giáp đảm nhiệm). Khi Bác
sang thăm Pháp, Người đã giao phó toàn quyền cương vị cao nhất của Chính phủ ở
trong nước cho Cụ. Bác chỉ căn dặn cần thực hiện tốt nguyên tắc "Dĩ bất
biến, ứng vạn biến". Có lẽ đây là trường hợp hi hữu trong lịch sử thế
giới: Vị Chủ tịch nước ra nước ngoài để vận động hoà bình với nước Pháp trong
thời gian tới hơn 4 tháng giữa lúc nhà nước còn rất non trẻ, nhiều nguy cơ thù
trong giặc ngoài. Có thể nói, Cụ Huỳnh đã hoàn thành trọng trách một cách rất
hiệu quả bằng uy tín của mình và sự cộng tác của các thành viên Chính phủ.
Cụ Huỳnh tận tụy,
cống hiến cho đến hơi thở cuối cùng. Cụ qua đời khi đang thực hiện chuyến đi
thanh tra ở miền Trung. Trước khi qua đời, Cụ còn để lại những "lời vĩnh
quyết" rất sâu sắc, đặt niềm tin tuyệt đối vào Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Một nhân vật nữa
phải nhắc đến là Cụ Nguyễn Văn Tố, một học giả tên tuổi có danh vọng và uy tín
xã hội, với cương vị là Hội trưởng Hội Truyền bá quốc ngữ. Cụ tham gia làm Bộ
trưởng Cứu tế trong Chính phủ lâm thời (8/1945) rồi được bầu làm Trưởng ban
Thường trực (Chủ tịch) Quốc hội tại kỳ họp đầu tiên (2/3/1946). Cụ là liệt sĩ
đầu tiên có cương vị cao nhất, hàm Bộ trưởng không bộ trong bộ máy Nhà nước,
vào thời điểm hy sinh (10/1947).
Cũng cần lưu ý
rằng, vào thời điểm nước nhà mới độc lập, chúng ta có đội ngũ các nhà cách mạng
được đào tạo trong thực tiễn đấu tranh, nhưng chưa có đội ngũ trí thức được chế
độ mới đào tạo, tất cả đều là "trí thức cũ", do nền giáo dục cũ
(thuộc địa hay chính quốc) đào tạo, số đông xuất thân từ tầng lớp trên và có
được vị trí xã hội cả danh vọng lẫn sự sung túc. Do vậy, sự hi sinh của đội ngũ
trí thức lớn khi đó là vô cùng to lớn và sức hút của họ đối với đội ngũ trí
thức trong nước đi theo cách mạng cũng vô cùng to lớn. Sức hút ấy trước hết từ
lá cờ tụ nghĩa của niềm khát khao yêu nước, sự nghiệp giành độc lập dân tộc,
lòng tự hào của người dân Việt Nam. Nhưng sức hấp dẫn ấy còn được nhân lên
bởi chính hình tượng tiêu biểu của vị lãnh tụ của cuộc cách mạng: một Nguyễn Ái
Quốc được biết đến từ lâu như một tấm gương kiên cường trước cường quyền và một
Hồ Chí Minh gương mẫu là một nhà lãnh đạo anh minh mà hạt nhân tư tưởng là tinh
thần đại đoàn kết.
Có nhiều cách phân
tích nhìn nhận, nhưng theo tôi, đó là lòng tin vào những phẩm chất tốt đẹp của
mỗi con người mà trước hết là lòng yêu nước ở mỗi con người Việt Nam.
"Chúng tôi theo Cụ Hồ, trước hết là vì Cụ Hồ tin ở trí thức chúng
tôi". Ý tứ này ta thấy rất rõ khi đọc hồi ức của các trí thức lớn đã gắn
bó với cách mạng.
Nhìn lại những gì
đã qua, những cái làm tổn hại đến sự cống hiến của giới trí thức đối với cách
mạng chủ yếu do tác động của quan niệm xơ cứng khi vận dụng nguyên lý "đấu
tranh giai cấp" làm thui chột tinh thần dân tộc vốn là truyền thống của nhân
dân ta. Vì thế, tôi cũng cho rằng quan điểm "nhân tài" của Hồ Chí
Minh không chỉ hướng tới những người có tài năng lớn, những trí thức lớn mà
"nhân tài" là cái tài trong mỗi con người kể từ những người dân bình
thường. Biết phát hiện, biết khai thác, biết tổ chức sẽ tạo nên sức mạnh to lớn
cho cách mạng. Hiểu như thế mới thấy được chiều sâu và sức mạnh của tư tưởng sử
dụng nhân tài của Bác.
- Nguyễn Trãi
khẳng định nước ta “Hào kiệt đời nào cũng có”, nhưng cũng chính Nguyễn Trãi lại
nói: “Nhân tài như lá mùa thu”. Như vậy, chúng ta có thể thấy
Việt Nam thời đại nào cũng có người giỏi, nhưng nhân tài thật sự phải
chăng còn hiếm? Với người tài thường hay có tật. Nhất là ở người trí thức như
một số người quan niệm thường hay có “cái cục bướng”, hay nói những điều “trái
tai”. Mà thực tiễn lịch sử cho thấy, một số điều “trái tai” ấy lại thường là
tầm nhìn vượt thời gian, đi trước thời đại.
Tại lễ tưởng niệm
một nhà trí thức lớn, ông từng phát biểu: Ngày hôm nay, trong cuộc đấu tranh
không kém phần thử thách, chúng ta có được những trí thức lớn nữa hay không?”.
Theo ông, Nhà nước cần có những chiến lược và giải pháp như thế nào để thu hút
trí thức trong nước cũng như trí thức Việt kiều tham gia tích cực hơn nữa vào
công cuộc xây dựng đất nước?
- Nhà sử học Dương
Trung Quốc: Hình như khi Nguyễn Trãi nói đến "Hào kiệt" là những
người giúp vua thời chiến, còn "Nhân tài" là ở thời bình. Đánh giặc,
vua phải lắng nghe và trọng dụng hào kiệt vì nó liên quan tới sinh mạng và sự
nghiệp của mình một cách tức thì. Thời bình thì nghe nhân tài dường như khó hơn
nghe kẻ xu nịnh. Nhân tài thì ít, kẻ xu nịnh thì nhiều. Nhất là những kẻ đã có
công trong thời chiến nhưng thoái hóa, biến chất, dễ đòi chia sẻ cả uy tín lẫn
lợi lộc với lãnh đạo. Do vậy, trong thời phong kiến sau chiến tranh thường diễn
ra giết hại công thần và dường như đời nào cũng có. Nguyễn Trãi nói ra cái chân
lý ấy như tiên liệu trước số phận của mình. Nhiều người có công không được
trọng dụng là dễ hiểu, nhưng nhiều công thần tìm về nơi ẩn dật là bài học khôn
ngoan mà người đời sau khó học.
"Trí thức
lớn" là khái niệm mà một nhà nghiên cứu về trí thức Việt Nam trong lịch sử
đưa ra để nói về những trí thức của chế độ cũ với lòng yêu nước đã đi theo và
cống hiến cho sự nghiệp cách mạng giành độc lập và dân chủ của dân tộc Việt
Nam, một nét đặc sắc của Cách mạng Tháng Tám 1945 và cuộc kháng chiến chống
Pháp. Nhà nghiên cứu đó cho rằng, những trí thức lớn này đã vượt lên trên những
vấn đề giai cấp để phụng sự một mục tiêu rất cao cả. Ông cũng liên hệ rằng, ở
Pháp đã có những Jean Paul Satre hay Simon De Beauvoir từng là "Đại trí
thức" mà đến nay không còn nữa!
Giải thích điều này
theo tôi có thể thấy ngay trong đánh giá của một trong những trí thức lớn ấy là
Luật sư Phan Anh. Ông được đào tạo trong nền giáo dục thực dân, có học vấn cao,
có danh vọng, nhưng sẵn sàng tranh cãi bảo vệ những chiến sĩ Cộng sản. Phan Anh
tham gia Chính phủ "bù nhìn" Trần Trọng Kim với cương vị Bộ trưởng Bộ
Thanh niên, nhưng lại gây dựng lực lượng cho Việt Minh rồi được tiến cử làm Bộ
trưởng Bộ Quốc phòng của Chính phủ Cách mạng và 4 chức Bộ trưởng tiếp theo (Bộ
trưởng Bộ Kinh tế, Bộ trưởng Bộ Công thương, Bộ trưởng Bộ Thương nghiệp, Bộ
trưởng Bộ Ngoại thương) cùng nhiều cương vị cao trong Quốc hội (Phó Chủ tịch
Quốc hội khoá VII), hoạt động ngoại giao (Hội nghị Fontainebleau, Hội nghị
Genève), được chế độ trọng vọng. Phan Anh đúng là một trí thức lớn và ông giải
thích một cách rất đơn giản là: "Điều mấu chốt là Chủ tịch Hồ Chí Minh áp
dụng chính sách tín nhiệm đối với trí thức".
Đội ngũ trí thức
nước ta luôn luôn mong muốn có nhà lãnh đạo chính trị có quyền lực nhất tin vào
trí thức và trọng dụng trí thức. Nhất là sau này, lực lượng trí thức lại được
chính thể đào tạo thì càng mong lãnh đạo của chính thể ấy coi trọng, tạo điều
kiện cho họ phát huy trí tuệ, tài năng xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nếu chính
thể chưa thực sự tin và trọng dụng các nhà trí thức thuộc quyền của mình mà chỉ
sai khiến họ thì thật khó có trí thức lớn...
Vì vậy, chỉ có phát
huy dân chủ thì đất nước mới có được các trí thức lớn. Không chỉ có trí thức
lớn trong nước mà còn có trí thức lớn Việt kiều.
- Báo CAND đề
xuất các cơ quan chức năng nên phối hợp để tổ chức một cuộc hội thảo quốc gia
về sự kiện trên nhằm tôn vinh trí thức và rút ra bài học lớn trong xu thế hội
nhập. Ý kiến của ông về vấn đề này ra sao?
- Nhà sử học Dương
Trung Quốc: Tôi thấy thêm một cuộc hội thảo là tốt. Nhưng hội thảo phải
thiết thực trong khâu tổ chức và quan trọng hơn là nó phải có
"kênh"để các nhà lãnh đạo đất nước tham dự như một nhu cầu chứ không
chỉ để thêm sang. Vấn đề là làm sao để các nhà lãnh đạo cao nhất tiếp tục học
tập và làm theo Tư tưởng Hồ Chí Minh về đội ngũ trí thức như Bác đã tiến hành
cách đây hơn một hoa hội (60 năm).
- Xin trân
trọng cảm ơn ông đã dành thời gian trao đổi với Báo CAND về vấn đề đặc biệt thú
vị này.
Nhà thơ Trần Việt
Phương, nguyên Trợ lý Thủ tướng Phạm Văn Đồng, nguyên Ủy viên Thường trực Ban
Nghiên cứu đổi mới của Chính phủ
Tôi đã đọc cả 4
bài về “Những trí thức theo Bác Hồ về nước đi kháng chiến” được đăng tải trên
Báo Công an nhân dân (từ ngày 7-10/12/2011).
Tôi được quen
biết khá nhiều Giáo sư Trần Đại Nghĩa và Giáo sư Trần Hữu Tước. Tôi có được
gặp gỡ một số lần kỹ sư Võ Quý Huân nhưng không thật sự quen biết kỹ sư. Tôi
không được gặp kỹ sư Võ Đình Quỳnh, và qua bài báo này, tôi được biết thêm về
cuộc đời của hai anh em kỹ sư Võ Đình Quỳnh – Vũ Đình Bông.
Tôi thấy 4 bài
viết là quý. Hội thảo do hai tác giả 4 bài viết đề nghị là nên thực hiện.
|
PGS, Tiến sĩ Vũ
Trọng Khải, chuyên gia kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn - TP HCM
Đọc xong loạt bài
về “Những trí thức theo Bác Hồ về nước đi kháng chiến” được đăng tải trên Báo
Công an nhân dân (từ ngày 7 – 10/12/2011), tôi thấy đây quả là một “thế hệ
vàng” như nhà sử học Dương Trung Quốc đã viết.
Tư tưởng Hồ Chí
Minh là đề cao khối đại đoàn kết dân tộc gồm tất cả các thành phần, các giai
tầng trong xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt quyền lợi dân tộc, đặt lợi ích
quốc gia lên trên mọi lợi ích. Chính nhờ trọng dụng nhân tài cùng với mục
tiêu cao cả: độc lập cho dân tộc, tự do và hạnh phúc cho nhân dân mà Chủ tịch
Hồ Chí Minh đã trở thành trung tâm thu hút trí thức Việt Nam sẵn sàng xếp
thành hàng ngũ đứng xung quanh Người.
Không chỉ riêng
những trí thức Việt kiều đã theo Chủ tịch Hồ Chí Minh về nước năm 1946, mà
sức hấp dẫn của vị Chủ tịch Chính phủ còn được đông đảo các nhân sĩ – trí
thức lớn trong nước cả Hán học và Tây học ủng hộ và tham gia, cùng đồng cam
cộng khổ trong suốt 9 năm kháng chiến trường kỳ như: Cụ Bùi Bằng Đoàn -
nguyên Thượng thư Bộ Hình triều Nguyễn, được cử làm Trưởng ban Thường trực
Quốc hội; Cụ Phan Kế Toại - nguyên Khâm sai đại thần Bắc Bộ được cử làm Bộ
trưởng Bộ Nội vụ; Cụ Vi Văn Định - nguyên Tổng đốc Thái Bình và Hà Đông được
cử làm Ủy viên Trung ương Mặt trận Liên Việt… Luật sư Phan Anh - nguyên Bộ
trưởng Bộ Thanh niên Chính phủ Trần Trọng Kim được cử làm Bộ trưởng Bộ Quốc
phòng, sau đó là Bộ trưởng Bộ Kinh tế; Luật sư Vũ Trọng Khánh - nguyên Thị
trưởng TP Hải Phòng – Bộ trưởng Bộ Tư pháp đầu tiên Chính phủ lâm thời nước
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Tôi hoan nghênh
đề xuất của nhóm phóng viên Báo Công an nhân dân đã đề nghị Nhà nước tổ chức
một cuộc hội thảo quốc gia để làm sáng rõ hơn tư tưởng đại đoàn kết và trọng
dụng nhân tài của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét